บทความ
การแนะนำผู้ป่วยให้ใช้ฟลูออไรด์ด้วยตนเอง
ศ(พิเศษ) ทพญ. ชุติมา ไตรรัตน์วรกุล
ปัจจุบันเป็นที่ทราบแน่ชัดแล้วว่าฟลูออไรด์ที่ใช้ในช่องปากสามารถหยุดยั้งกระบวนการผุของฟันหรือชะลอการผุลุกลาม ซึ่งกระบวนการนี้เกิดจากการใช้ฟลูออไรด์เฉพาะที่ กลไกสำคัญของฟลูออไรด์คือการยกระดับฟลูออไรด์ในน้ำลายให้สูงขึ้น แล้วจึงไปสะสมอยู่ในคราบจุลินทรีย์ที่ผิวฟันและจะส่งผ่านจากของเหลวในคราบจุลินทรีย์ ซึมเข้าผิวฟันไปที่ผลึกเคลือบฟันโดยผ่านของเหลวระหว่างผลึก เมื่อผิวผลึกมีฟลูออไรด์หนาแน่นและมีระดับสูงขึ้นเกาะอยู่ จะยับยั้งกระบวนการสูญเสียแร่ธาตุและส่งเสริมการคืนกลับแร่ธาตุ
เมื่อใช้ผลิตภัณฑ์ฟลูออไรด์จะทำให้น้ำลายมีระดับฟลูออไรด์สูงสุดภายใน 15 นาทีและค่อยๆลดลง ที่ 30 นาทียังมีระดับฟลูออไรด์สูงอยู่ หลังจากนั้นระดับฟลูออไรด์จะค่อยๆลดลงเนื่องจากยังมีฟลูออไรด์ที่เกาะอยู่กับเนื้อเยื่ออ่อนในช่องปากและปล่อยฟลูออไรด์เข้าสู่น้ำลายไปเรื่อยๆจนถึงระดับปกติที่ประมาณ 2 ชั่วโมง
หลักการในการใช้ผลิตภัณฑ์ฟลูออไรด์
1. พิจารณาจากแบบประเมินว่าผู้ป่วยจัดอยู่ในกลุ่มเสี่ยงสูงต่อโรคฟันผุหรือเสี่ยงต่ำ ตัวอย่างของผู้ป่วยมีความเสี่ยงสูง เช่น ผู้ป่วยที่ได้รับยาหรือมีภาวะที่ทำให้น้ำลายไหลลดลง มีการหลั่งน้อย มีความบกพร่องทำให้การทำความสะอาดช่องปากมีประสิทธิภาพลดลง มีฟันผุเป็นรู หรือพบรอยโรคขุ่นขาวที่มีการดำเนินโรค หรือพบฟันผุจากภาพรังสี ฯลฯ รับประทานอาหารว่างหรือเครื่องดื่มระหว่างมื้อที่มีน้ำตาลตั้งแต่สองครั้งต่อวันขึ้นไป (ศึกษาเพิ่มเติมได้จากแบบประเมินของสมาคมทันตแพทย์แห่งประเทศไทย 2565 )
2. ไม่บ้วนน้ำดื่มน้ำหรือรับประทานอาหารใดๆ 30 นาที ผลิตภัณฑ์ที่ต้องบ้วนทิ้ง ให้คายหรือถ่มทิ้งให้มากที่สุดโดยไม่กลั้วน้ำจะเกิดประสิทธิผลสูงสุด
ยาสีฟันผสมฟลูออไรด์
แนะนำให้ใช้ยาสีฟันผสมฟลูออไรด์ความเข้มข้น 1000 พีพีเอ็มในเด็กอายุต่ำกว่า 6 ปีที่มีความเสี่ยงต่ำ สำหรับผู้ที่มีความเสี่ยงสูงต่อโรคฟันผุหรืออายุ 6 ปีขึ้นไปและผู้ใหญ่ทุกคน แนะนำให้ใช้ความเข้มข้นฟลูออไรด์ 1500 พีพีเอ็ม โดยปริมาณที่ใช้แนะนำตามภาพที่แสดง
ภาพปริมาณยาสีฟันที่แนะนำตามช่วงอายุ
|
อายุ |
ขนาด |
ภาพปริมาณที่แนะนำ* |
|
ฟันซี่แรกถึง 3 ปี |
เมล็ดข้าว |
|
|
3 ถึง 6 ปี |
เมล็ดข้าวโพด |
|
|
6 ปีขึ้นไป |
เต็มหน้าแปรง |
|
* ใช้สองครั้งต่อวันหลังอาหารเช้าและก่อนนอน ในทารกและเด็กวัยเตาะแตะให้แปรงช่วงอาบน้ำเช้าและเย็น ในเด็กต่ำกว่า 6 ปีที่ยังคายยาสีฟันไม่เป็น ผู้ปกครองต้องเช็ดฟองออก
น้ำยาบ้วนปากฟลูออไรด์
แนะนำให้ใช้น้ำยาบ้วนปากฟลูออไรด์ในผู้ที่มีความเสี่ยงต่อโรคฟันผุ โดยเฉพาะผู้ป่วยที่มีฟันผุจุดขาวเพิ่มจากการแปรงฟันวันละสองครั้งด้วยยาสีฟันผสมฟลูออไรด์
น้ำยาบ้วนปากมีสองชนิดคือ
1. 0.05% หรือ 225 พีพีเอ็ม มีจำหน่ายทั่วไปในท้องตลาดสามารถซื้อหาได้เอง วิธีใช้ ใช้ 5-10 มิลลิลิตร อมไว้อย่างน้อย 1 นาที วันละอย่างน้อยหนึ่งครั้ง ก่อนนอน ห่างจากการแปรงฟัน 30 นาทีหรือบ้วนในช่วงหลังอาหารกลางวันหรือหลังอาหารว่างช่วงบ่ายในเด็กอายุ 6 ปีขึ้นไป
การศึกษาในรอยผุจำลองที่ใส่ไว้ในช่องปากพบว่าเมื่ออาสาสมัครกลุ่มเสี่ยงสูงต่อโรคฟันผุ ใช้น้ำยาบ้วนปากสองครั้งต่อวัน เสริมจากการแปรงฟันด้วยยาสีฟันฟลูออไรด์เช้าและเย็น สามารถเพิ่มการคืนกลับแร่ธาตุในรอยผุจำลองได้มากกว่าการใช้น้ำยาบ้วนปากวันละครั้ง
2. ชนิด 0.2% หรือ 900 พีพีเอ็มแนะนำให้ใช้สัปดาห์ละหนึ่งครั้ง หรือทุกสองสัปดาห์ มักทำในโครงการบ้วนปากด้วยฟลูออไรด์ในโรงเรียน
น้ำยาบ้วนปากทั้งสองชนิดควรเลือกชนิดที่ไม่มีแอลกอฮอล์ นอกจากนี้ยังมีการศึกษาที่พบว่าสามารถใช้ไม้พันสำลีขนาดใหญ่จุ่มน้ำยาบ้วนปากผสมฟลูออไรด์ 2 มิลลิลิตรทาฟันและเนื้อเยื่ออ่อนในช่องปาก จะได้รับฟลูออไรด์ที่คงค้างในน้ำลายเท่ากับการบ้วนน้ำยาฟลูออไรด์ 10 มิลลิลิตรและบ้วนออก ดังนั้นวิธีนี้จึงสามารถนำไปใช้ได้กับผู้ป่วยที่อยู่ในภาวะพึ่งพาหรือติดเตียงโดยมีข้อดีคือไม่มีน้ำยาส่วนเกินที่ต้องบ้วนออก
เคล็ดลับในการใช้ฟลูออไรด์
1. ใช้ผลิตภัณฑ์ในปริมาณและความถี่ตามที่กำหนดไว้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งยาสีฟันต้องใช้ทุกวันตลอดชีวิตเพื่อให้ผลป้องกันฟันผุสูงสุด
2. หลังใช้ผลิตภัณฑ์งดดื่มน้ำบ้วนน้ำหรือรับประทานอาหารอย่างน้อย 30 นาทีเพื่อป้องกันฟลูออไรด์ถูกชะล้างออกจากช่องปาก
3. หากใช้ฟลูออไรด์สองชนิดร่วมกัน ควรให้ห่างกันอย่างน้อย 30 นาทีถึง 2 ชั่วโมง จะมีประสิทธิภาพสูงกว่าการใช้พร้อมกัน
4. ยาสีฟันฟลูออไรด์จะคงค้างนานที่สุดในช่องปากหากไม่บ้วนน้ำ ควรถ่มฟองทิ้ง เพราะการบ้วนน้ำเพียง 5 มิลลิลิตรจะลดระดับฟลูออไรด์ในน้ำลายลงครึ่งหนึ่ง
5. เก็บฟลูออไรด์ให้พ้นมือเด็ก ไม่ให้หยิบมารับประทานเองได้ เพราะจะเกิดพิษเฉียบพลันรุนแรงถึงชีวิตได้ และไม่ให้เด็กใช้ผลิตภัณฑ์ฟลูออไรด์เอง
6. ในการแปรงฟันเด็ก ผู้ปกครองควรใช้ผ้าชื้นเช็ดฟองออกตั้งแต่ฟันซี่แรกขึ้นจนถึงวัยที่เด็กจะคายฟองออกเองได้
